Θα μπορούσε να είναι ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα: ένα δικάταρτο μπρίκι που «χτίστηκε» σε κάποιο ναυπηγείο της Ανατολικής Ακτής των Ηνωμένων Πολιτειών, κοντά στα 1750, πέφτει στα χέρια των Γάλλων στη διάρκεια ναυμαχίας με τους Αμερικανούς. Περνά στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, όπου και πάλι ως πολεμική λεία, γίνεται κτήμα του Βρετανικού Ναυτικού. Κοντά στο 1800 αγοράζεται από έναν πλούσιο Βρετανό, τον Λόρδο του Ελγιν, που εκείνη την περίοδο ήταν πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη. Παίρνει το όνομα «Μέντωρ», από την ελληνική μυθολογία: ένα πρόσωπο, πίσω από τον «μανδύα» του οποίου κρυβόταν η θεά Αθηνά, για να βοηθήσει τον Τηλέμαχο ή τον Οδυσσέα στο ομηρικό έπος, εξ ου και η λέξη φανερώνει κάποιον που βοηθά ή συμβουλεύει. Το 1802 το μπρίκι βρίσκεται στη Μεσόγειο και με ενδιάμεσους σταθμούς την Αλεξάνδρεια και τη Σμύρνη, φτάνει στον Πειραιά για να παραλάβει ένα πολύτιμο φορτίο, όπως έχει διατάξει ο νέος του ιδιοκτήτης.
Είναι 17 ξύλινα κιβώτια που περιέχουν τα γλυπτά του Παρθενώνα και άλλες αρχαιότητες από τον Ιερό Βράχο. Τακτοποιούνται στο αμπάρι και το μπρίκι κατευθύνεται προς τη Μάλτα, για μια τελευταία στάση προτού περάσει το Γιβραλτάρ και πλεύσει για την Αγγλία. Ομως στο Ταίναρο πέφτει σε τρομακτική τρικυμία και ο Βρετανός καπετάνιος αποφασίζει να βρει ασφαλές αγκυροβόλι στα Κύθηρα. Δεν επιλέγει τυχαία το λιμάνι, καθώς το νησί είναι υπό βρετανική κυριαρχία, συνεπώς κανένας δεν θα δημιουργήσει προβλήματα σχετικά με το «ευαίσθητο» φορτίο.
Στις 17 Σεπτεμβρίου, ο «Μέντορας» με 18 άτομα -πλήρωμα και επιβάτες- φτάνει στον Αβλέμονα (και εδώ η ετυμολογία παίζει τον ρόλο της, μιας και είναι το κρυφό λιμάνι που δεν το πιάνει το βλέμμα). Οι άγκυρες όμως ξεσέρνουν, προσκρούει στα βράχια και το σκαρί βυθίζεται αμέσως, σε βάθος 22 μέτρων. Οι επιβαίνοντες διασώζονται.
Αμέσως μετά τη βύθισή του, οργανώνεται από τον Ελγιν, τον κυβερνήτη του πλοίου και τον γραμματέα του, η ναυαγιαιρεσία του φορτίου, το οποίο ο ίδιος ο λόρδος χαρακτηρίζει σε επιστολή του, προς τον υποπρόξενο της Μεγάλης Βρετανίας στα Κύθηρα, Εμ. Καλούτση, ως «…some stones of no value…» (κάτι πέτρες άνευ αξίας). Επιστρατεύονται Συμιακοί σφουγγαράδες που επί δύο χρόνια βουτούν και δένουν με ιμάντες το φορτίο, αφού σπάσουν πρώτα ένα τμήμα του σκαριού για να μπουν στο αμπάρι. Ετσι, τα γλυπτά του Παρθενώνα δεν κατέληξαν στην αγκαλιά της θάλασσας αλλά στη Βρετανία. Τον 19ο, 20ό και 21ο αιώνα, οι διάφορες έρευνες που γίνονται στο ναυάγιο σχετίζονται σχεδόν όλες με φήμες, που κατά καιρούς κυκλοφορούν, ότι εξακολουθούν να υπάρχουν γλυπτά στον χώρο του ναυαγίου. Ηδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, διενεργούνται διάφορες αυτοψίες ή μικρής διάρκειας έρευνες με σκοπό τον έλεγχο του χώρου. Οι πιο πρόσφατες έρευνες διενεργήθηκαν το 2011, το 2012 και το 2013 υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Δημ. Κουρκουμέλη και με τη συμβολή του Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου και του Σωματείου «Kytherian Research Group Inc» (πρόκειται για τους δραστήριους Τσιριγώτες της Αυστραλίας).
«Βουτιά στα περασμένα»
Φέτος το καλοκαίρι, οι δύτες της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, που ήδη έχουν ερευνήσει το ναυάγιο τα τελευταία χρόνια, επιστρέφουν στον Αβλέμονα. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι ενδέχεται να έχουν τη συνδρομή της διεθνούς επιστημονικής και καταδυτικής ομάδας του ναυαγίου των Αντικυθήρων.
Συναντήσαμε τον Δημήτρη Κουρκουμέλη στο συνέδριο που διοργάνωσε η ΕΑΑ και η επικεφαλής της δρ Αγγελική Σίμωσι, με τίτλο «Βουτιά στα περασμένα», στο Μουσείο της Ακρόπολης, πριν από λίγες ημέρες, για να τον ρωτήσουμε τι είναι εν τέλει αλήθεια και τι μύθος σχετικά με το κουφάρι του «Μέντορα».
«Κατά τις τρεις τελευταίες ανασκαφικές έρευνες αποκαλύφθηκε ένα μεγάλο μέρος από το διασωθέν σκαρί που αντιστοιχεί στο 1/4 του αρχικού πλοίου και ανασύραμε μια σειρά από αντικείμενα που προκάλεσαν το ενδιαφέρον και την περιέργεια, λέει ο αρχαιολόγος. «Ανάμεσά τους ήταν δύο τμήματα από αιγυπτιακές αρχαιότητες: Ενα θραύσμα φαραωνικού αγάλματος, που χρονολογείται στο Νέο Βασίλειο (1570-1070) και μάλλον στην περίοδο του Φαραώ Αμένοφις του 3ου, καθώς και ένα θραύσμα ανάγλυφης στήλης του θεού Ρα της Πτολεμαϊκής Περιόδου. Μας τα χρονολόγησε ο Γάλλος αρχαιολόγος Ζαν Ιβ Αμπερέρ που κάνει την ενάλια έρευνα στον αρχαίο λιμένα της Αλεξάνδρειας. Ακόμα δεν έχουμε φτάσει σε ασφαλές συμπέρασμα για το πώς βρέθηκαν στο φορτίο. Ενδεχομένως, να αποτελούν έρμα του πλοίου, μιας και συνηθιζόταν εκείνη την εποχή να χρησιμοποιούν σπασμένα αγάλματα ή στήλες για τον σκοπό αυτό. Η ύπαρξή τους πάντως είναι ένας από τους λόγους που συνεχίζουμε εφέτος την έρευνα».
Μυστήριο με το «Κιβώτιο αρ. 17»
Και το θρυλούμενο «κιβώτιο αρ. 17» που υποτίθεται ότι έχει απομείνει στον βυθό; «Σχεδόν αποκλείουμε το ενδεχόμενο να έχει μείνει κάτι σημαντικό στον βυθό που δεν το έχουμε πλέον εντοπίσει», λέει ο Δημήτρης Κουρκουμέλης, που μαζί με την ομάδα του έχουν ήδη βρει αντικείμενα που σχετίζονται με τη ναυσιπλοΐα, με τη διαβίωση και τη διακόσμηση του πλοίου, με τον οπλισμό και τα προσωπικά αντικείμενα των επιβαινόντων. Βρήκαν βέβαια και αντικείμενα που πιθανώς σχετίζονται με το φορτίο του πλοίου: Το 2009 είχαν εντοπισθεί και ανελκυσθεί εννέα σχιστολιθικές πλάκες με απολιθώματα ιχθύων και φυτών, κάτι που αποτελούσε συλλεκτικό αντικείμενο στο παρελθόν. «Εχουμε τον πλήρη καταγεγραμμένο κατάλογο του φορτίου κατά τον πλου, αλλά και τη διαβεβαίωση προς τον Ελγιν πως όλα τα αντικείμενα έχουν ανασυρθεί από τον βυθό. Βέβαια, όπως συμβαίνει και με τα σημερινά πλοία, ορισμένες φορές μεταφέρουν αντικείμενα που δεν είναι δηλωμένα», υπογραμμίζει στην «Κ».
Οσο για τη συνδρομή της ομάδας των Αντικυθήρων, ο δρ Κουρκουμέλης λέει: «Ερχονται για να δουν πώς πραγματοποιήσαμε εμείς τις ανασκαφές σε ένα βάθος 22 μέτρων, δηλαδή μικρότερο από τα 51 μέτρα που βρίσκεται το δικό τους ναυάγιο. Μην ξεχνάτε πως φέτος ο σκοπός τους είναι να κάνουν κανονική ανασκαφή στον πυθμένα και να μην αρκεστούν σε επιφανειακά ευρήματα». Συμπληρώνει: «Η ενάλια αποστολή στον Αβλέμονα έχει και μια εθνική διάσταση. Υπενθυμίζει στη διεθνή κοινότητα ένα περιστατικό που σχετίζεται με την αρπαγή τους και δείχνει ποιες ήταν οι συνθήκες εκείνη την εποχή».
Πηγή: Καθημερινή
