Κυθηρα – Εισαγωγή
Εδώ που σμίγουν τρία πελάγη, στα Κυθηρα, το Ιόνιο, το Κρητικό και το Αιγαίο, “ανάμεσα Τσιρίγο και Κάβο Μαλιά” η Γη, απηυδισμένη από όσα υπέμενε από τον Ουρανό κάλεσε τα παιδιά της να εκδικηθούν για λογαριασμό της. Μόνο ο Κρόνος δέχτηκε και έκοψε τα γεννητικά όργανα του πατέρα του και τα πέταξε στο πέλαγος. Λευκός αφρός σχηματιζόταν γύρω τους και όταν κάποτε πλησίασαν το νησί των Κυθήρων, μια κόρη αναδύθηκε από αυτόν. Η Ουρανία Αφροδίτη, με αχώριστο σύντροφο τον Έρωτα, γεννήθηκε Κυθέρεια.
Τα Κυθηρα ανήκουν στα Επτανήσια, αλλά πιο φτωχά σε φύση από τη πληθωρικότητα του Ιονίου, κυκλαδίτικα αλλά πιο ώριμα από την αθωότητα του Αιγαίου. Πιο φωτεινά από την πύλη του Άδη στο Ταίναρο, τα Κυθηρα ανήκουν σε έναν κόσμο δικό τους. Σε ένα κόσμο γεμάτο από δεκάδες χωριά, το ένα αντικριστά στο άλλο, με το μινωικό ιερό στην κορυφή δίπλα στο εκκλησάκι του Αι Γιώργη στο Βουνό. Γεμάτο με τις μνήμες της Παλιόχωρας, το κάστρο της Χώρας, το Καστέλλο του Αβλέμονα, τη σιωπή στα ερείπια της Κάτω Χώρας και τη δόξα της Μυρτιδιώτισσας. Με τις βυζαντινές καταβολές, τα αγγλικά κτίσματα, τα βενετσιάνικα οικόσημα και το κυριακάτικο παζάρι του Ποταμού. Πλάι στον μύθο της Αφροδίτης, ξεπροβάλει το μικρό, κίτρινο λουλούδι, σύμβολο της τραχιάς ευαισθησίας αυτού του τόπου. Η Σεμπρεβίβα (Sempreviva). Δηλαδή πάντα ζωντανή…
14) Η Παλαιόχωρα
Ένας λόφος σκεπασμένος με ερείπια, πυργίσκους, γκρεμισμένους τοίχους, σπίτια στοιχειωμένα. Σημάδια ζωής που διακόπηκε απότομα. Είναι η ερειπωμένη πρωτεύουσα των Κυθήρων, η βυζαντινή πολιτεία του νησιού, η Παλαιόχωρα που καταστράφηκε το 1537 από τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, τη “μαύρη φοβέρα” του αρχιπελάγους. Ο Άγιος Δημήτριος, όπως ονομαζόταν χτίστηκε από Μονεμβασίτες το 12ο αιώνα στα όρια του άγριου φαραγγιού της Κακιάς Λαγκάδας. Φτάνοντας θα δείτε από ψηλά την παλιά πρωτεύουσα να στέκεται στοιχειωμένη πάνω από το φαράγγι. Στον οικισμό βρίσκονται τα ερείπια 80 κατοικιών και 21βυζαντινών εκκλησιών. Στην αρχή του μονοπατιού είναι χτισμένος ο ναός της Αγίας Βαρβάρας, εξαίρετο δείγμα μονεμβασιώτικης αρχιτεκτονικής. Οι πινακίδες του Υπουργείου απαγορεύουν την πρόσβαση και τα κιγκλιδώματα σταματούν την περιήγηση στην αρχή του οικισμού. Παρόλα αυτά η πρώτη πρωτεύουσα των Κυθήρων παραμένει ένα από τα πιο βασικά (και αναξιοποίητα) αξιοθέατα στα Κυθηρα.
13) Ο καταρράκτης της φόνισσας & οι νερόμυλοι
Καταρράκτες, λίμνες, οργιώδης βλάστηση, νερόμυλοι ερειπωμένοι, κάποιοι αναστηλωμένοι σε ένα περιβάλλον φιλικό που δεν δικαιολογεί το όνομά του. Από το χωριό του Μυλοποτάμου οι μικρές πινακίδες σας οδηγούν στον καταρράκτη της Νεράιδας δίπλα στο παλιό καφενείο. Από το δρόμο πιο πάνω μπορείτε να πάτε σε 10λεπτά στον υπέροχο αναστηλωμένο νερόμυλο του Φιλιππή, 300μ. μετά την πλατεία του χωριού. Πριν το νεκροταφείο, θα δείτε πινακίδα για το κατηφορικό, σηματοδοτημένο μονοπάτι 650μ. Ακολουθώντας αρχικά τα κόκκινα σημάδια θα φτάσετε στους νερόμυλους και τις μικρές κολυμπήθρες. Το μονοπάτι σε διάφορα σημεία χάνεται από την πλούσια βλάστηση και τους πεσμένους κορμούς και κατηφορίζοντας νότια θα συναντήσετε το πέτρινο γεφύρι.
12) Η Χώρα
Η Χώρα των Κυθήρων διαφέρει από μια κυκλαδίτικη πρωτεύουσα. Είναι Επτανήσια, η αιγαιοπελαγίτικη αρχιτεκτονική της μπλέκεται με κρητικά και βενετσιάνικα στοιχεία και τα δρομάκια παίρνουν ακόμη ένα χρώμα, το κίτρινο από τα στεφάνια και τα μπουκέτα της Σεμπρεβίβα στα μαγαζιά του δρόμου. Στα νότια του νησιού η πρωτεύουσα είναι γεμάτη από αρχοντικά και κατοικίες παλιών ευγενών, ενετικά κτίρια και πολλά ακόμη που χτίστηκαν επί Αγγλοκρατίας. Όλα με μικρά παράθυρα, σε ένα κράμα των πολλαπλών πολιτιστικών επιδράσεων. Λιτές οικοδομές με φρουριακά στοιχεία, καμινάδες, ζαρντινιέρες , θόλους, τόξα και χρώματα λευκά, μπλε, ώχρα και ροζ του αιματίτη. Στην κεντρική πλατεία θα βρείτε το δημαρχείο, τράπεζες, μαγαζιά. Και μετά θα αφεθείτε στις συνοικίες, στην Αγία Άννα, στους Τρούλους, το Πέρα Χωρίο, το Κονοστάσι, τα Σφακιανά για να καταλήξετε στην έξοδο, στο Μπελβεντέρε με θέα στο κάστρο, το Καψάλι και το Μέσα Βούργο. Κάτω από το κάστρο της Χώρας απλώνεται ο μεσαιωνικός οικισμός του Μέσα Βούργου με μια ομάδα ναών (Άγιος Γεώργιος του Καλούτζη, Άγιος Δημήτριος, την Παναγιά τη Μεσοχωρίτισσα κ.α.)
11) Το κάστρο της Χώρας
Κρέμεται πάνω στο βράχο, ανάμεσα σε 3 πελάγη (Ιόνιο, Κρητικό και Αιγαίο) και ήταν ανέκαθεν “το μάτι της Κρήτης“. Η “Φορτέτσα” θεμελιώθηκε πάνω σε ένα φυσικό οχυρό κατά τον 13ο αιώνα, και το μεγαλύτερο τμήμα χτίστηκε το 1503 από τους Βενετούς. Στην είσοδο του φρουρίου θα δείτε τις φυλακές, έπειτα την εκκλησία του Παντοκράτορα και πιο πάνω τον ναό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Αφήνοντας πίσω σας τη θέα της Χώρας και τη μπαρουταποθήκη ανεβαίνετε για το παλάτι των Προβλεπτών, έδρα του διοικητή του νησιού την εποχή της Ενετοκρατίας, που στεγάζει σήμερα το Ιστορικό Αρχείο Κυθήρων, με αρχεία από το 16ο αιώνα. Στην πλατεία του διοικητηρίου η Παναγιά η Μυρτιδιώτισσα, δίπλα η Παναγία Ορφανή και στην μέση μια πελώρια στέρνα της Βενετικής περιόδου. Πίσω ο κόλπος του Καψαλίου σε σημείο που γίνεται κατανοητή η στρατηγική σημασία του κάστρου.
10) Τα σπήλαια της Αγίας Σοφίας
Τρία είναι τα σπήλαια της Αγίας Σοφίας στα Κυθηρα, στο Μυλοπόταμο, στον Κάλαμο και στην Αγία Πελαγία με τοιχογραφίες και μικρές εκκλησίες στο εσωτερικό τους. Το μόνο τουριστικά αξιοποιήσιμο, αυτό του Μυλοποτάμου, “φανερώνεται” με τον ναό της Αγίας Σοφίας στην είσοδο του σπηλαίου με τις ολόσωμες μορφές της Παναγίας, του Χριστού, του Ιωάννη του Προδρόμου, του Οσίου Θεοδόσιου του Κοινοβιάρχη και της Αγίας Σοφίας που έχουν ζωγραφιστεί στο πέτρινο “τέμπλο” της εισόδου του από τον 11ο αιώνα, με τη μέθοδο του φρέσκο. Το σπήλαιο έχει 10 αίθουσες με διάφορα ονόματα, πανέμορφους σταλακτίτες και αρχικά πιστευόταν ότι ήταν συνέχεια του Σπηλαίου του Δυρού. Το σπήλαιο είναι ανοιχτό μόνο το καλοκαίρι και μπορείτε να το επισκεφτείτε μόνο με ξεναγό. (πληροφορίες στον Δήμο Κυθήρων 27360 31213). Στο χωριό Σπηλιές κοντά στον Κάλαμο, στο ρέμα ενός φαραγγιού, ξεπροβάλλει μια άσπρη ζεστή πινελιά μέσα στο κρύο και γκρίζο μιας σπηλιάς. Είναι η εκκλησία της Αγίας Σοφίας στον Κάλαμο. Θα την προσεγγίσετε στρίβοντας από τον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στον Κάλαμο δεξιά και μετά αριστερά στα κόκκινα γράμματα. Τέσσερα χιλιόμετρα τσιμεντόδρομου μέσα από την καταπράσινη χαράδρα και φτάσατε.
9) Το κάστρο του Μυλοποτάμου
Φλογισμένοι λόφοι, βράχοι από πορφυρίτη και μια εικόνα από ερείπια ενετικού κάστρου, σε ένα ακόμη απομεινάρι της Ενετοκρατίας στο νησί. Στην πύλη του φρουρίου βρίσκεται το φτερωτό λιοντάρι, έμβλημα του Αγίου Μάρκου και στα σοκάκια θα δείτε παρτέρια ακόμη ανθισμένα, κορμοί να βγαίνουν από τους τοίχους και τις καμάρες ακόμη αρχοντικές. Στην άκρη του οικισμού με θέα το χάος της χαράδρας ο ναός του Σωτήρος, μία από τις εννιά εκκλησίες 16ου – 17ου αιώνα που περικλείει ο οικισμός. Από την πλατεία του Μυλοποτάμου θα πάτε αριστερά, στη διχάλα που θα βρείτε έπειτα δεξιά και θα βρεθείτε στον παλιό οικισμό.
8) Οι πηγές τους Αμήρ Αλί
Ακολουθείτε το νερό και φτάνετε στην αστείρευτη πηγή της “Πορτοκαλιάς“. Εκεί, κατά μία εκδοχή του μύθου, ο Γιώργης για να γλυτώσει τη γυναίκα του από το έθιμο του ‘prima nocte’, που απαιτούσε να τη μοιραστεί την πρώτη νύχτα του γάμου μεταμφιέστηκε σε γυναίκα και πήγε ο ίδιος στον Τούρκο τοποτηρητή Αμήρ Αλί όπου και πλάι στην πηγή του έκοψε το κεφάλι. Και αν αυτή η εκδοχή σας πείθει αφήνετε το μονοπάτι να σας οδηγήσει στον σκαρφαλωμένο στις πλαγιές έρημο οικισμό, στα Μαυρογιωργάτικα με σπίτια των αρχών του 19ου αιώνα, όπου ζούσε ο Μαύρος Γιώργης. Διαφορετικά γυρνάτε στο καφενείο για να ακούσετε την επικρατέστερη εκδοχή ότι το τοπωνύμιο προέρχεται από το ενετικό αξίωμα του ‘αμιραλίου’, αντίστοιχο του σημερινού λιμενάρχη. Από τον οικισμό Καραβά θα κατεβείτε και θα σταθμεύσετε πλάι στο καφενείο για να βρεθείτε στις πηγές.
7) Τα μυστικά της Χύτρας
Μια ακόμη βραχονησίδα που ξεπροβάλει στο πέλαγος σε όλες τις διαδρομές σας στα νότια του νησιού; Όχι! Το φως του ηλιοβασιλέματος θυμίζει την Αφροδίτη, Κυθέρεια να αναδύεται από την θάλασσα. Κι ο μύθος βρίσκει την εξήγησή του. Απρόσιτος, τραχύς, μυστήριος, φωναχτός και κρυφός, σαν κάθε ανεκπλήρωτος έρωτας, ο μυστήριος ογκώδης βράχος, που οι χάρτες τον αναφέρουν ως Αυγό και στα λόγια των κατοίκων στέκεται ως Χύτρα (επειδή “βράζει” όταν τα σύννεφα κάθονται πάνω του) προσφέρει τη γη του στο μικρό λουλούδι της Σεμπρεβίβα, “σήμα κατατεθέν” του νησιού που φυτρώνει μονάχα εδώ. Δώρο της θεάς του έρωτα που γεννήθηκε εδώ και μια σπηλιά μέσα στο βράχο με μια παραλία. Τα καλοκαιρινά απογεύματα ο ήλιος φωτίζει τη σπηλιά και τα νερά λάμπουν σε χρώματα ερωτικά. Την επαφή σας με το μύθο την εξασφαλίζει τα απογεύματα ο Σπύρος Κασιμάτης με δρομολόγια από το Καψάλι με το καινούργιο – μεγαλύτερο σκάφος του “Glass Bottom“.
6) Το μικρό καστέλλο του Αβλέμονα
Ένας κυκλαδίτικου τύπου οικισμός, το λιμάνι του νησιού επί Ενετοκρατίας και Αγγλοκρατίας και το καστέλο του με τον λέοντα του Αγίου Μάρκου στην πίσω πλευρά, χτίστηκε το 1565. Είναι το 3ο Βενετσιάνικο οχυρό, το μικρό καστέλο του Αβλέμονα στα ανατολικά του νησιού, ένα στολίδι περισσότερο παρά φρούριο. Στο δεύτερο λιμανάκι θα δείτε το αρχοντικό Καβαλίνι με το ηλιακό ρολόι που είχε χρησιμοποιηθεί ως προξενείο της Αυστροουγγαρίας τον 19ο αιώνα. Στο λιμάνι υπάρχει και η πέτρινη βαρδιόλα που θυμίζει εκκλησάκι. Κοντά στο Καστέλο, στη θάλασσα του Αβλέμονα ναυάγησε το Σεπτέμβριο του 1802 το πλοίο ‘ΜΕΝΤΩΡ‘ με το οποίο ο λόρδος Έλγιν μετέφερε τα μάρμαρα του Παρθενώνα.
5) Τα βυζαντινά μνημεία
360 εκκλησίες κρύβει το νησί και τα πολυάριθμα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία με την ένδειά τους εκφράζουν μια ακόμη πτυχή του νησιού. Ταπεινά μέσα στο αιχμηρό περιβάλλον, με έντονα σημάδια του χρόνου μέσα από τα σπαράγματα των τοιχογραφιών τους, με τους αρχιτεκτονικούς τους σχεδιασμούς κρύβουν μικρούς θησαυρούς. Πρόκειται κυρίως για μονόχωρους τετράγωνους ναούς των οποίων οι τρούλοι στηρίζονται στους τοίχους και σε αβαθή ημιχώνια. Ο Άγιος Γεώργιος στο Βουνό και η Αγία Μόνη, που ξεπροβάλλουν σε δυο άγριες κορυφές, η μία απέναντι από την άλλη, σε σημεία που αρχικά φαντάζουν απρόσιτα. Τρια χιλιόμετρα μετά το Διακόφτι, μικρή δυσδιάκριτη πινακίδα οδηγεί μετά από 4χλμ (αρχικά χαλικόδρομου και μετά τσιμεντόδρομου) στον Άγιος Γεώργιο στο Βουνό. Ο ναός κτισμένος σε σημείο όπου βρέθηκε ιερό μινωικών χρόνων είναι του 12ου αιώνα. Από εκεί ατενίζετε ελεύθερα προς τον Αβλέμονα, τις βραχονησίδες Δραγονάρες, από την άλλη το Διακόφτι, τις ακτές της Πελοποννήσου και στην απέναντι κορυφή την Αγία Μόνη, τον επόμενο προορισμό σας. Ο σημερινός ναός χτίστηκε το 1840, έχει ένα υπέροχο πώρινο καμπαναριό και συνδέεται με τάμα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, την προτομή του οποίου θα δείτε στην στροφή για την μονή, συνεχίζοντας από τον κεντρικό προς Ποταμό. (τηλ. Μονής 27360 33251).
Δύο ακόμη μονές που αξίζει να επισκεφτείτε είναι η μικρή άγνωστη εκκλησία του Αγ. Δημητρίου και η Αγία Ελέσσα. Από Λιβάδι πορεύεστε για Μυλοπόταμο και στρίβετε αριστερά με προορισμό τον Ναό Αγ. Δημητρίου στο Πούρκο και την Αγία Ελέσσα. Περνάτε τη δεξιά στροφή για την παραλία Μελιδόνι και στρίβετε αριστερά. Συνεχίζοντας προς τις κεραίες (προσοχή μην μπείτε στις βάσεις του πολεμικού ναυτικού) θα βρείτε σε ένα από τα υψηλότερα σημεία του νησιού την Αγία Ελέσσα που προσφέρει θέα μαγευτική προς την παραλία του Μελιδονίου και τη Χύτρα.
4) Το σχολείο της Μηλαπιδέας
Ένα κτίριο με θολωτή στέγη, με πέτρες να σφραγίζουν τα 11 γοτθικά παράθυρα του, πάνω σε ένα ύψωμα κοντά στο Λιβάδι. Πρόκειται για ένα από τα πολλά σχολεία που χτίστηκαν επί Αγγλοκρατίας. Καμία πινακίδα δεν οδηγεί σε αυτό. Μέσα από το Λιβάδι παίρνετε το δρόμο προς Μυρτίδια και μετά από 300μ. στη στροφή του δρόμου πηγαίνετε δεξιά στον τσιμεντόδρομο και μετά από 500μ. αριστερά στο χωματόδρομο δίπλα στο σπίτι. Έχοντας οπτική επαφή με το σχολείο, θα ανεβείτε πάνω από τον ελαιώνα και θα το προσεγγίσετε.
3) Ο Μυλοπόταμος
Το πιο γραφικό χωριό του νησιού, κέντρο βασικών αξιοθέατων δίνει μια δροσερή νότα. Το παραδοσιακό καφενείο, η εκκλησία με το καμπαναριό, το Καμάρι με τα τρεχούμενα νερά θα σας κρατήσει εδώ καταμεσήμερο καλοκαιριού. Πλάι σε όλα και η υπέροχη Παναγιά της Ορφανής, χτισμένη στο βράχο, μέσα στη χαράδρα. Από την πλατεία του χωριού ξεκινά ο δρόμος 4χλμ (500μ. χωματόδρομου, 1,5χλμ τσιμεντόδρομου και το υπόλοιπο ολοκαίνουργα άσφαλτος) που οδηγεί στο μοναστήρι. Για την επιστροφή σας από τον οικισμό στην ενδοχώρα προτιμήστε τη διαδρομή που περνά από τους Αραίους για να συναντήσετε την εκκλησία του Αγίου Πέτρου.
2) Η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα
Η προστάτιδα πάντων των Κυθηρίων, το μεγαλύτερο μοναστήρι του νησιού έδινε το όνομά της σε ένα από τα βαπόρια που μέχρι πρόσφατα έφταναν στο νησί. Η παράδοση λέει ότι ένας βοσκός βρήκε την εικόνα της Παναγιάς και έκτισε ένα μικρό εκκλησάκι δίπλα στη μυρτιά. Σήμερα, πάνω σε αυτό το μικρό εκκλησάκι υπάρχει ο μεγάλος ναός, που περιβάλλεται από κελιά. Η “γύρα”, η λιτάνευση της εικόνας της Μυρτιδιώτισσας, του πολυτιμότερου κειμηλίου του νησιού στα χωριά των Κυθήρων αποτελεί το σημαντικότερο θρησκευτικό έθιμο των Κυθήρων. Την Κυριακή της Ορθοδοξίας η εικόνα αναχωρεί από το Μοναστήρι και με τη συνοδεία των κατοίκων λιτανεύει για 16χλμ μέχρι την πρωτεύουσα, όπου παραμένει για 40 ημέρες. Τη Δευτέρα του Πάσχα, η εικόνα μεταφέρεται σε όλα τα χωριά των Κυθήρων, μπαίνει σε κάθε Ναό που συναντά στο δρόμο, για να καταλήξει, ταξιδεμένη, ξανά στο Μοναστήρι την Κυριακή των Μυροφόρων. Αξίζει αν βρεθείτε στο μοναστήρι απογευματινή ώρα, να συνεχίσετε για τον κοντινό Άγιο Νικόλα Κρασά για ένα από τα ομορφότερα ηλιοβασιλέματα του νησιού.
1) Η Ενδοχώρα
Μεσαιωνικοί οικισμοί, κτίρια αγγλοκρατίας, κρητική επίδραση, πελοποννησιακός χαρακτήρας, όλα εδώ, στα ζωντανά και νοικοκυρεμένα χωριά της ενδοχώρας, πέρα από την αιγαιοπελαγίτικη καμάρα. Άλλα πληγωμένα από τις πρόσφατες πυρκαγιές, είτε σιωπηρά, είτε με παιδικές φωνές στις πλατείες, κρύβουν στην καρδιά του νησιού θησαυρούς. Μερικοί μόνο από τους δεκάδες οικισμούς του νησιού είναι τα Μητάτα, φημισμένα για τα νόστιμα φρούτα τους τα μηλοροδάκινα, γνωστά σαν “μαστοί της Αφροδίτης”. Απέναντι τα Βιαράδικα, ένα άλλο χωριό, λίγο μικρότερο, εξίσου όμορφο. Ένα χιλιόμετρο από τον κεντρικό δρόμο, βρίσκονται τα Αλοϊζιάνικα, όπου ο χρόνος εγκλωβίστηκε στους στενούς του δρόμους. Έπειτα τα Καστρισιάνικα από τους αρχαιότερους οικισμούς του νησιού, με θολωτά ισόγεια σπίτια και ανώγια με κεραμοσκεπή. Πάνω στον κεντρικό δρόμο τα Αρωνιάδικα, παλιό χωριό με χρώματα παραδοσιακά, λέγεται ότι ιδρύθηκε από Κρητικούς πρόσφυγες. Τέλος, περνώντας από τους Πιτσινάδες δεν μπορείτε εύκολα να αντιληφθείτε ότι αυτός ο μικρός οικισμός κρύβει πλακόστρωτα σοκάκια με παλιά σπίτια.
+1 Ο Φάρος του Μουδαρίου
Δυσπρόσιτος στο βορειότερο σημείο του νησιού, στο ακρωτήρι Σπαθί ο φάρος κρύβει ένα μυστικό που τον καθιστά ιδιαίτερο. Τα κρύσταλλά του που περιστρέφονταν παλιά και ταξίδευαν μακριά την φλόγα πετρελαίου. Ο φάρος με ύψος 25μέτρα είναι από τους μεγαλύτερους που έχτισαν οι Άγγλοι στην Ελλάδα. Δίπλα βρίσκεται το “σηματόρειο” που ενημέρωνε τα διερχόμενα πλοία. Από το χωριό του Καραβά θα συνεχίσετε για την Πλατεία Άμμο και μετά για την παραλία του Αγίου Νικολάου. Λίγο πριν θα στρίψετε δεξιά για το φάρο. Πρόσφατα φτιάχτηκε ο δρόμος που οδηγεί στον Φάρο.
